આપણી નકારાત્મકતામાંથી કેવી રીતે બહાર આવવું?

 જેમ કે પાણીનાં અનેક ટીપાની હારમાળા એક ધોધને જન્મ આપે છે, વિચારોની હારમાળા તમારી માનસિક હાલતને જન્મ આપે છે.

એક દિવસે કોઈકે મને એક સરળ છતાં મહત્વનો સવાલ કર્યો. હકીકતમાં આ સવાલ મને ઘણી વખત પૂછવામાં આવતો હોય છે. તેને પૂછ્યું હતું, “કોઈ વાર હું કોઈ એક પ્રસંગ કે વ્યક્તિને લઈને ખુબ જ તણાવગ્રસ્ત થઇ જાવ છું, અને હું નકારાત્મક બની જાવ છું. હું ગમે તેટલી સારી કોશિશ કરું તેને માફ કરવાની કે ભૂલી જવાની પરંતુ હું આ નકારાત્મક વિચારોને મારી અંદરથી મુક્ત નથી કરી શકતી. આ સમયે શું કરવું જોઈએ? આમાંથી કેમ બહાર આવવું?”

ભૂતકાળમાં, મેં ટુંકમાં, નકારાત્મક વિચારો અને લાગણીઓમાંથી કેમ બહાર આવવું તેમજ હકારાત્મક રહેવાની કલા ઉપર તેમજ બીજા તેનાં વિશેનાં લેખો વિશે લખ્યું છે. આ લેખમાં હું તમારી સાથે એક ફર્સ્ટ-એઇડ જેવી યુક્તિ વિશે વાત કરીશ કે જે તમે તરત અમલમાં મૂકી શકો. તમે તમારા તેમજ તમારા સંજોગો અનુસાર તેમાં ફેરફાર કરી શકો છો. હું તે યુક્તિ અહી રજુ કરું તે પહેલાં તેની પાછળની અભિધારણા ઉપર પ્રકાશ પાથરીશ.

લાગણીઓ તો લક્ષણો છે, તે મુખ્ય કારણ નથી. મહેરબાની કરી પુન: વાંચો: લાગણીઓ તો લક્ષણો છે, તે મુખ્ય કારણ નથી. કલ્પના કરો કે આજે શુક્રવારની બપોર છે અને તમારા સહકર્મચારી મિત્રો તમને બહાર જવા માટે આમંત્રણ આપે છે. તે સ્વીકારવાને બદલે તમે ઘરે જવાનું અને તમારા જીવનસાથી સાથે રહેવાનું પસંદ કરો છો. ઘરે જતી વખતે તમે ડોનટ (એક ખાવાની ગળી વાનગી)નું એક પેકેટ લઇ જવાનું નક્કી કરો છો. તમે તેને ઘરે જઈને પોતાનાં સાથી સાથે ખાવાનો વિચાર કરો છો. ચાલો માની લઈએ કે તમારા સહજીવનમાં એક કાળજી, એક બંધન, અને થોડો પ્યાર પણ છે – બીજા શબ્દોમાં કહીએ તો તમારું સહજીવન એક સામાન્ય વિવાહિત જીવન જેવું છે. કોઈ કારણસર તમારો સાથી આજે થોડો નારાજ છે. તમારો દિવસ પણ તણાવગ્રસ્ત ગયો હોય છે પરંતુ તમે તેને થોડા ડોનટ ખરીદી ઘરે જઈ કોફી સાથે તેને ખાઈને તેમજ થોડી વાતચીત કરીને તે તણાવને ધોઈ નાખવા માંગો છો. તમે ઘેર પહોંચો છો અને રાબેતા મુજબનાં આવકાર પછી નીચે મુજબનો વાર્તાલાપ થાય છે:

“હું ડોનટ લઇ આવી છું! ચલ કોફી લઈએ”
“અરે, પણ મને કોફી પીવાનું મન નથી.”
“બરાબર છે, તું ખાલી એક કે બે ડોનટ ખાજે.” તમે થોડા અનુત્સાહિત થઈને પ્રત્યુત્તર આપો છો.
“ડોનટ? અત્યારે? આ તો ડીનરનો સમય છે!” તે થોડો ચિડાઈ જાય છે.

વારુ, તો આ રીતે ખુશી અને હકારાત્મકતાની શક્યતાનું નિર્દયતાપૂર્વક ખૂન થઇ જાય છે. પરંતુ ચાલો આ વાર્તાલાપને ચકાસીએ. તમારો સાથી તમારી ઉપર ચિડાતો હોતો નથી. તમે ડોનટનાં બદલે બીજું કઈ પણ ખરીદી લાવ્યા હોત તો પણ તેનો પ્રતિકાર કદાચ આ જ હોત. કારણ કે તે તમારા માટે કે તમે શું ખરીદીને લાવ્યા તેનાં વિશેનો પ્રતિકાર નથી હોતો, એ તેનાં માનસિક હાલતનું દર્શન માત્ર હતું. તમે તેનાં જે વર્તનનાં સાક્ષી હતાં તે તો ખાલી લક્ષણો માત્ર હતાં. ડોનટ કે વાર્તાલાપ કઈ તેનાં કારણ નહોતા; ડોનટ કે વાર્તાલાપ તો તુચ્છ કે કોઈ વિશેષ મહત્વ વગરનાં છે. હું જયારે એમ કહું કે લાગણીઓનો અનુભવ તો એક લક્ષણાત્મક વાત છે કારણ નહિ ત્યારે એનો મારે કહેવાનો અર્થ આ રીતે થાય છે.

જુઓ, તમારો દિવસ ૨૪ કલાકનો બનેલો હોય છે, એક કલાક ૬૦ મિનીટનો બનેલો હોય છે, દરેક મિનીટ ૬૦ સેકન્ડ્સની બનેલી હોય છે. આમ તમારો દિવસ એક ખાલી દિવસ નથી હોતો પરંતુ હજારો ક્ષણોની હારમાળાનો બનેલો હોય છે. અને આવું જ કઈક તમારા વિચારો અને લાગણીઓ માટે પણ હોય છે. જયારે તમને ખરાબ લાગણી થતી હોય, નકારાત્મક લાગણી અનુભવાતી હોય, ત્યારે તે ખાલી એક મોટો એકમ નથી હોતો, એ એકથી વધુ વિચારોની હારમાળા હોય છે, જાણે કે લાગણીઓની એક લાંબી કતાર. અને તે એકબીજાથી એટલી જોડાયેલી હોય છે કે તે અદ્રશ્ય ભાસે છે, જાણે કે એક સંસક્ત એકમ, જાણે કે ધોધમાં રહેલાં પાણીનાં અનેક ટીપા. તમારી એક નકારાત્મક લાગણી આમ અનેક વિચારો અને લાગણીઓની હારમાળા હોય છે. જેમ એક ટ્રેઈન પોતાનાં પાટા બદલીને એક આખી દિશા બદલી નાંખે છે, તેમ તમે પણ મનને શાંત કરવાની અને વિચારોને બદલાવાની રીતને શીખીને કોઈ પણ લાગણીથી ઉપર ઉઠી શકો છો. શું આ કોઈ સઘન ધ્યાન કર્યા વગર કરવું શક્ય છે? હા, તેનાં માટે નીચે બતાવેલી રીત જાણવા માટે વાંચો આગળ:

તમારી જાત સાથે વાત કરો, સ્વગત સંવાદ કરો. હા, બસ એટલું જ. તે એકદમ અસરકારક ટેકનીક છે. પ્રથમ પગથીયું છે તરત જ એ વાતથી સજાગ કે વાકેફ થઇ જાઓ અને તેનો સ્વીકાર કરો કે તમે નકારાત્મક લાગણીનો અનુભવ કરી રહ્યા છો. તમે તમારી જાત સાથે વાત કરીને તેમ કરી શકો. તમારા સ્વને કહો કે તમે નકારાત્મકતા અનુભવી રહ્યા છો અને દુ:ખી છો. તમારી જાતને એ યાદ આપવો કે તમે એક માનવ છો. તમારા માટે નકારાત્મકતાને અનુભવવું, નિરાશાને અનુભવવી, દુઃખને અનુભવવું, વિષાદને અનુભવવો તે એકદમ તદ્દન સામાન્ય વાત છે. તેનો અર્થ એ છે કે તમે માનવ છો. માનવ બનવાથી ક્યારેય ગભરાઓ નહિ. માનવતા એ તો દિવ્યતા તરફ લઇ જતો માર્ગ છે. તમારી જાત સાથે જોડાયેલાં રહો. તમારે હકીકતમાં ઉપરોક્ત કહ્યા મુજબનાં સ્વગત સંવાદ કરવા પડશે. જયારે લોકો નકારાત્મક હોય છે, ત્યારે મોટાભાગે પોતાનાં મગજમાં લાંબી વાતચીત કરતાં હોય છે અને તે તેમને એક મોટી નકારાત્મકતા તરફ દોરી જાય છે. આ વસ્તુસ્થિતિમાં આપણે આપણા સંવાદનાં  ભાવને  કે સ્વરૂપને બદલાવવાનાં હોય છે. તમારી જાતને એ યાદ અપાવો કે તણાવનો અનુભવ કરવો એ તમારા માટે બિલકુલ સ્વાભાવિક બાબત છે. Do not feel bad for feeling bad! તમને નકારાત્મક લાગણીઓનો અનુભવ થઇ રહ્યો છે માટે તમે ખરાબ છો એવું ન વિચારો. બીજી વ્યક્તિને તમારા સમીકરણમાંથી દુર જ કરી દો અને ફક્ત તમારા ઉપર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરો. નકારાત્મકતાને તમારાથી દુર ન કરો, તેમ કરવાથી તો તમે ઉલટાનાં વધુ નકારાત્મક અને હતોત્સાહ થઇ જશો.

જેવાં તમે નકારાત્મકતા પ્રત્યે જાગૃત થઇ જશો અને તેનો સ્વીકાર કરી લેશો, તેનાં પ્રત્યેનો પ્રતિકાર અદ્રશ્ય થઇ જશે. પ્રતિકાર અને સંઘર્ષ હંમેશાં એકબીજા સાથે જોડાયેલાં હોય છે, તમે એકને દુર કરી દો અને બીજું આપોઆપ પોતાને ખતમ કરી લેશે.

તમારી નકારાત્મકતાના સ્રોતનો નાશ કરો, તમારી જાતનો નહિ. અને ના, સ્રોત એ બીજી વ્યક્તિ પણ નથી માટે તમારે કોઈ મોટા હથોડાની પણ જરૂર નથી. જો કે આ લેખ, વિવાહિત જીવનની નકારાત્મકતા વિશેનો નથી છતાં પણ હું કોમેડિયન રોડની ડેન્જરફિલ્ડે કહેલી વાતનો ઉલ્લેખ કર્યા વગર રહી શકતો નથી. એક રમુજી વાત છે તમને કદાચ મજા આવે તે વાંચીને. તો તે છે: “અમે જુદા રૂમમાં સુઈએ છીએ, અમે જુદું જુદું ભોજન ખાઈએ છીએ, અમે જુદા જુદા સ્થળોએ વેકેશન કરવા માટે જઈએ છીએ, અમારા વિવાહિત જીવનને ટકાવી રાખવા માટે અમે બને તેટલું બધું જ કરીએ છીએ.”

(Image credit: Steve Patterson)

શાંતિ.
સ્વામી


P.S. જો તમને આ પોસ્ટ પસંદ આવી હોય તો અહી ક્લિક કરી સભ્ય બનો.

સ્ત્રીઓ તૈયાર કેમ થતી હોય છે?

 દરેક કાર્ય સ્વરૂપથી પ્રેરિત હોય છે, કુદરતનું દરેક તત્વ એક કલા-કાર્ય છે, એવું જ સ્ત્રીનું હોય છે. વાંચો આગળ. 

એક વખત એક હોશિયાર અને ઉભરતાં લેખીકાએ મને લખીને કઈક પૂછ્યું. તેને બહુ રસપ્રદ સવાલ કર્યો: સ્ત્રીઓ તૈયાર કેમ થાય છે? તેમને એ જાણવું હતું કે આ વિષે કોઈ સાહિત્યિક મત છે કે કેમ? મેં એ સવાલનો જવાબ તેમને આપ્યો અને થયું કે તમારી બધાની સાથે પણ મારા એનાં વિષેના વિચારો વહેચું. અને તેનાં માટેની આજની આ પોસ્ટ છે. મારા કેટલાંક વાક્યો કદાચ પારંપરિક કે અતિ પ્રચલિત લાગી શકે, તેમ છતાં, પણ ધ્યાન રહે કે હું કોઈ એક જાતિને બીજી જાતિ કરતાં વધું સારી માનું છું એવું નથી. હું ચોક્કસપણે માનું છું કે સ્ત્રી અને પુરુષનાં શારીરિક અને લાગણીકીય બંધારણ જુદા જુદા હોય છે; જો કે આવા તફાવતો કોઈ એકને બીજા કરતાં વધુ સારા સાબિત નથી કરતાં. મૂળ વિષયવસ્તુ પર પાછાં ફરીએ તો, સ્ત્રીઓ શા માટે તૈયાર થાય છે તેનાં માટેનાં બે દ્રષ્ટિકોણ છે.

ઉત્ક્રાંતિમુલક દ્રષ્ટિકોણ:

જો ઉત્ક્રાંતિવાદનો વિચાર કરીએ તો પુરુષ જાતિને હંમેશા સ્પર્ધા કરવી પડતી માટે તેમની સરંચના એવી રીતે થઇ છે કે તે હંમેશા તાકાત અને શક્તિ પ્રદર્શન કરે. જયારે સ્ત્રી પ્રજાતિને હંમેશાં પસંદગી કરવાનું રહેતું. માટે તેઓ એ રીતે વિકસિત થયા કે જેમાં પોતાની આકર્ષકતાને શ્રેષ્ઠ બતાવવા માટે તેમને જે કામ કરવું પડતું કે જે વિશેષતાઓને દર્શાવવી પડતી તે એટલી હદે રહેતી કે ત્યાં તેમને વધુ ને વધુ પ્રતીયોગીઓ સાથે સ્પર્ધા કરવી પડતી. સમય જતા, આ વલણ તેમનાં મગજમાં, સમાજમાં, અને બે પ્રજાતિનાં મગજમાં ખુબ ઊંડે ઉતરી ગયું. માટે સ્ત્રીઓ પોતાનાં માટે તેમજ બીજા પુરુષો તેમજ સ્ત્રીઓ માટે તૈયાર થાય છે. તે સૌથી સરસ દેખાવા માંગે છે. તે કદાચ જાગૃતપણે સારા દેખાવના વિશે ન પણ વિચારતી હોય, કે સારા દેખાવાની વાત કદાચ મુખ્ય પ્રેરણા ન પણ હોય. આ ભાવ એક ઉત્ક્રાંતિ છે, એક phylogenetic signature જેવું. મને ક્યાંક વાંચેલું વાક્ય યાદ આવે છે: “એક સામાન્ય સ્ત્રી બુદ્ધિ કરતાં સુંદરતાને વધુ પસંદ કરશે કારણ કે એક સામાન્ય પુરુષ સારું વિચારવાને બદલે સારું જોવાનું વધુ પસંદ કરે છે.” અનુચિત વાત છે, છતાં સામાન્ય અને અસામાન્ય બન્ને લોકો માટે વિચારવા યોગ્ય છે. રમુજ એક તરફ, માનવ જાતિમાં પશુ વૃત્તિ હોય શકે છે, પરંતુ આપણી પાસે બુદ્ધિ પણ છે જે બીજી કોઈ જાતિમાં નથી, અને તે મારા બીજા દ્રષ્ટિકોણ તરફ લઇ જાય છે.

સર્જનાત્મક અને આધ્યાત્મિક દ્રષ્ટિકોણ

સ્ત્રીનું સર્જન એક કલા છે. તે એક સર્જનાત્મકતાનું પ્રતિનિધિત્વ છે. પ્રજનનમાં પણ તે વિકાસ અને અવલંબનનું જ પ્રતિનિધિત્વ કરે છે. પુરુષ માટે તો તે એક બીજ આપીને ભૂલી જવા જેવું છે પરંતુ એ એક સ્ત્રી છે જેની રચના એવી રીતની છે કે તે જે  કઈ મેળવે તેની માવજત પણ કરે છે. તે એ બીજને મોટું પણ કરે છે તેમજ તેનું પોષણ પણ કરે છે. સ્ત્રી મૂળ સ્વભાવથી જ કાળજી કરનાર, પ્રેમાળ, અને લાગણીશીલ છે. તે લાગણી અને પ્રેમનું પ્રતિક છે. અને માટે જ જયારે તેનાં શરીરની વાત આવે ત્યારે પણ તેમાં કશો તફાવત નથી. તેને પોતાનાં શરીરની સંભાળ કરવાનું, તેને રંગવાનું, મેક-અપ કરવાનું, ચોક્ખું રાખવાનું ગમતું હોય છે. ચોક્કસ તેને પોતાની કદર કરવાનું તેમજ પોતાનાં વિશે સારી વાત સાંભળવાનું ગમતું હોય છે. પણ એક સ્ત્રી ફક્ત ધ્યાન ખેંચવા માટે થઈને જ ખાલી તૈયાર નથી થતી હોતી. તે તૈયાર થાય છે કારણ કે તેને તેમ કરવાનું ગમતું હોય છે. તે પોતાનાં તેમજ બીજાને માટે પ્રસંગને અનુરૂપ કે અનુચિત કપડા પહેરી શકે છે. આ એક જન્મજાત ગુણ અને ખાસિયત ને લીધે જ બાળપણમાં તે ઢીંગલી સાથે કલાકો સુધી રમ્યા કરતી હોય છે. જેમાં તે ઢીંગલીને કપડા પહેરાવતી હોય છે કે બીજા ઘરેણાં પહેરાવતી હોય છે. તે સમયે તે કોઈ ધ્યાન ખેંચવા માટે તેવું નથી કરતી હોતી, તે એવું એટલાં માટે કરતી હોય છે કે સ્ત્રી તેવી રીતની જ બનેલી હોય છે, તેને પોતાની રીતે જ કાળજી કરવી ગમતી હોય છે.

સ્ત્રી એટલે કલા અને પુરુષ એટલે તર્ક અને વિજ્ઞાન. અને આ જ કારણ હોય છે એક નાની છોકરી પણ, ઘરની બહાર પગ મુક્યા વિના જ અરીસા સામે કલાકો ના કલાકો કાઢી શકે છે. પુરુષ પોતાની પાસે જે હોય તેનો પુરેપુરો ઉપયોગ કર્યા પછી જ આગળ વધવાનું પસંદ કરે છે, જયારે એક સ્ત્રી સાચવી રાખવાનું પસંદ કરે છે. કુદરતની અંદર દરેક વસ્તુ એક કલા-કાર્ય છે, એક નારીપણું સર્વત્ર છવાયેલું છે. પર્વતો, લીલોતરી, સાગર, નદીઓ, તળાવો બધું જ એક કલા-કાર્ય છે. કલ્પના કરો કે આ બધી કુદરતી ભેટો વગરનું વિશ્વ કેવું લાગેત? પુરુષની કલા કોન્ક્રીટની બિલ્ડીંગોમાં, મશીનોમાં, વૈજ્ઞાનિક શોધોમાં દેખાય છે. હું તેને સારું કે ખરાબ, સાચું કે ખોટું એવાં કોઈ વિભાગોમાં વર્ગીકૃત નથી કરતો, ફક્ત મારા વિચારો રજુ કરું છું.

પુરુષની મુખ્ય લાક્ષણિકતા છે કાર્ય ઉપર ધ્યાન આપવું, અને સ્ત્રીનો મુખ્ય સ્વભાવ છે આકાર ઉપર ધ્યાન આપવું. કદાચ આ બન્ને ગુણો આ પૃથ્વીને જીવંત રાખવા માટે જરૂરી છે. ક્યારેય વિચાર્યું છે કે પૃથ્વી માતા કે ધરતી માતા શા માટે કહેવાય છે! પ્રકૃતિનું ઉગ્ર સ્વરૂપ તોફાનો, ભરતીઓ, વાવાઝોડાઓ, જ્વાળામુખીઓ દ્વારા પ્રકટ થાય છે ત્યારે તેને પ્રકૃતિનો પ્રકોપ કહેવાય છે. તે કદાચ સંતુલિતતા માટે હશે. પ્રચંડ ક્રોધ અને પ્રેમ બન્ને આંધળા છે; જેમ કે ધ્રુણા અને લાગણી.

રમુજમાં કહેવાનું હશે તો, ફરી ક્યારેક સ્ત્રીને તૈયાર થતાં બહુ જ વાર લાગે તો, શાંતિ રાખશો, આ તો જન્મજાત હોય છે. અને ફરી ક્યારેક પુરુષ તમને જન્મદિવસની ભેટમાં ઇલેક્ટ્રિક બ્લેન્કેટ આપે તો, શાંતિ રાખશો; તે તમને આરામ અને ઉષ્મા મળે તેનાં માટે વિચારે છે. જેમ કે હું હંમેશાં કહું છું કે તમારી જે સમજણ છે તેનાં માટે તમે ગુસ્સે ન થઇ શકો. સમજણ તો દયા તરફ દોરી જાય છે.

(Image credit: Albert Bierstadt)

 

શાંતિ.

સ્વામી

P.S. જો તમને આ પોસ્ટ પસંદ આવી હોય તો અહી ક્લિક કરી સભ્ય બનો.

 

ગુરુને સમર્પણ

કોઈ પહેલેથી ભરેલાં કપને કઈ રીતે ભરી શકે? તમને જો એમ લાગતું હોય કે તમને બધી ખબર પડે છે તો પછી તમને કોણ મદદ કરી શકે?

પૂર્વીય આધ્યાત્મિક અને ધાર્મિક ગ્રંથોમાં ગુરુ-શિષ્ય અને સમર્પણ-આજ્ઞાપાલનનાં વિચારોની ભરપુર વાત છે. ઘણાં લોકો જે આશ્રમની મુલાકાતે આવે છે કે અન્ય લોકો જે મને લખતાં હોય છે તેમનામાં એક જીજ્ઞાસા રહેલી હોય છે કે તેમનાં માર્ગમાં ગુરુની શું ભૂમિકા હોઈ શકે, તેઓ મને લખતાં હોય છે કે શું સમર્પણ કરવું જરૂરી છે. વધુમાં, ઘણાં લોકો એ કબુલતાં હોય છે કોઈ પણ ગુરુને સંપૂર્ણ સમર્પણ કરવામાં તેમને તકલીફ પડતી હોય છે. મારી અગાઉની સમર્પણ ઉપરની પોસ્ટનાં અનુસંધાનમાં આજે હું તેનાં વિષે વધારે વાત કરીશ.

એવાં હજારો ગ્રંથો છે કે જેમાં સાચા ગુરુને મેળવવાનાં મહત્વ ઉપર ભાર મુકતા હોય. શું તે ખરેખર એટલું મહત્વનું છે ખરું? વારુ, તેનો જવાબ તમે શું જીવનમાં શું શોધી રહ્યા છો તેનાં ઉપર આધાર રાખે છે. જો તમને એક શિક્ષકની જરૂર હોય કે જે પુસ્તકો અને ગ્રંથોને આધારે તમને સાચી દિશાનું ભાન કરાવે તો એવાં લોકોની તો કોઈ કમી નથી. પરંતુ જો તમારે કોઈ એવી વ્યક્તિની જરૂરિયાત હોય કે જે તમને એનાં પોતાનાં સીધા અનુભવથી પ્રદર્શિત કરી શકે, કોઈ એવી વ્યક્તિ કે જેની હાજરીમાં તમે પોતે સલામતી, નિશ્ચિંતતા, પ્રેમ, અને શાંતિ અનુભવી શકો, તો તેનાં માટે તમારી પાસે બહુ જ ઓછી પસંદગી રહેલી છે.

ગુરુ-શિષ્યનો સંબંધ અત્યંત પ્રાચીન છે. કમનસીબે જો કે વર્તમાન સમયમાં હું સંશોધન કરતાં શોષણ થતું વધારે જોઉં છું. હાલનાં મોટાભાગનાં ગુરુઓ દુન્વયી પ્રોજેક્ટ્સમાં વ્યસ્ત છે, તેઓ ચીજ વસ્તુઓને વેચે છે, એવી પ્રાઇવેટ હોસ્પિટલોમાં નાણા રોકે છે કે જે નફાનાં ધોરણે ચાલતી હોય છે, તેઓ જ્યાં ને ત્યાં આશ્રમો બાંધતા હોય છે, તેઓ પૈસા ઉઘરાવતાં હોય છે, નફો રળતાં હોય છે, આવા ગુરુઓની નજીક જવાની તકનો આધાર તમે કેટલાં પૈસા ચડાવી શકો છો તેનાં ઉપર છે. આવી લૂટ અને બગાડ જોતાં મારા હૃદયને ખુબ જ દુ:ખ થાય છે. શું આવી બાબતોમાં કશું ખોટું છે? તમે જાતે નક્કી કરો.

જો તમે એવી કોઈ વ્યક્તિને મળો કે જે પોતે ગોડમેન હોવાનો દાવો કરતી હોય, જે તમને ચકાસ્યા વગર જ પવિત્ર દીક્ષા આપતું હોય, જેને ફક્ત તમે તેને શું આપી શકશો તેમાં જ માત્ર રસ હોય, કે જે તમને નક્કામાં, મહત્વ વગરનાં અનુભવડાવે, કે જે તમારા ડર ઉપર પોતાનો ધંધો ચલાવી રહ્યો હોય તો તેનાં માટે હું કહીશ કે: એ વ્યક્તિનો ત્યાગ કરો. તે ઘેટાંનું અંચળો ઓઢીને ફરતાં રહેલાં વરુ જેવો છે, એક સંતનાં વેશમાં ફરતો પાપી છે. સવાલો પૂછતાં ક્યારેય ખચકાશો નહિ. જો કોઈ ગુરુ તમને લાફો મારી શકતાં હોય તો શું એ તમને શાસ્વત શાંતિનાં પાઠ ભણાવી શકે ખરા? જો તેને પોતે જ ભૌતિક વસ્તુઓનો વળગાડ હોય તો શું એ તમને વૈરાગ્ય શીખવી શકે ખરો? જો તેની પોતાની અંદર જ નકારાત્મક લાગણીઓ જેવી કે ક્રોધ, ઈર્ષ્યા, ધ્રુણા વિગેરે લાગણીઓ જેમ એક જિજ્ઞાસુમાં ઉઠતી હોય છે તેમ ઉઠતી હોય તો એ તમને કઈ રીતે આ બધી લાગણીઓથી ઉપર ઉઠાવી શકે?

તમે કોઈને સમર્પણ કરતાં પહેલાં કે કોઈને તમારા આધ્યાત્મિક ગુરુ તરીકે સ્વીકારતાં પહેલાં તમારો સમય લો, તમે તેની પૂરી સમાલોચના કરો. બુદ્ધનાં ગુરુ કોણ હતાં? મહાવીરનાં કોણ હતાં? નિશંક: બુદ્ધે ધ્યાન, તંત્ર, યોગ, અને કઠોરતાનો અભ્યાસ તેમજ તેનો અમલ અનેક ગુરુઓનાં માર્ગદર્શન હેઠળ, મુખ્યત્વે અલાર કલામનાં માર્ગદર્શન હેઠળ, કર્યો હતો. તેમ છતાં તેમને આત્મસાક્ષાત્કાર તો પોતાનો માર્ગ અત્યંત નિષ્ઠાપૂર્વક જાતે ખેડવાથી જ થયો હતો.

તમારે કોઈ ગુરુને શોધવાં જવાની જરૂર નથી. ફક્ત તમારા પોતાનાં શાંતિ અને પ્રેમનાં પથ પર તેમજ દયા અને સંતોષનાં અભ્યાસ પ્રત્યે પ્રામાણિક રહો; જયારે તમે આમ કરતાં હશો ત્યારે સાચા ગુરુ તેની મેળે જ આપોઆપ તમારી સમક્ષ આવી જશે. એક દિવ્ય સંરક્ષણ (વિધાતા) તમારા માટે સ્વયં તેની વ્યવસ્થા કરી આપશે. તે માટે મારાં વચન પર વિશ્વાસ રાખજો. તો શું સમર્પણ કરવું જરૂરી છે? અને જો તમે સમર્પણ ન કરી શકતાં હોવ તો શું? વાંચો આગળ.

સત્ય તો એ છે કે સમર્પણ એ તમારા હાથની વાત જ નથી. એક થીજી ગયેલાં માખણની હાલત અગ્નિ પાસે શું થતી હોય છે? જો અગ્નિ સાચો હશે તો, માખણ આપોઆપ પીગળી જવાનું. એક સાચા ગુરુ કે જેમનાં હૃદયમાં સત્ય રૂપી અગ્નિ રહેલો છે, જેમાં દયાની ઉષ્મા અને પોતાનાં તપની ગરમી અને એમનું સીધું પરમ જ્ઞાન તમને ક્ષણભરમાં પીગાળી નાખતું હોય છે. એ તમને કોઈ પસંદગી આપશે જ નહિ. સમર્પણની તો વાત જ જવા દો, તમે તે ગુરુ માટે ગમે તે કરવા માટે તૈયાર થઇ જશો. તે તમને એક સાચા કારણ માટે મરી જવા માટે પણ પ્રેરિત કરી શકે, તેમની હાજરી માત્રથી એ તમને ખાલી કરી દઈ શકે છે કે જેથી કરીને તમને ફરી પાછાં ભરી શકાય, તે તમને એટલાં નરમ બનાવી દઈ શકે છે કે તમને ફરી પાછો આકાર આપી શકાય, તે તમને પુરેપુરા બદલી શકે છે. તેની એક કૃપા નજર પડે કે તરત તમારી અંદર ધરબાયેલી દરેક નકારાત્મકતા, દ:ખ, અને દર્દ સપાટી ઉપર આવી જાય.

શા માટે ગ્રંથો હંમેશા ગુરુનાં ગુણગાન ગાય છે? શા માટે ગુરુવંદનાની અપેક્ષા તમારી પાસે રાખવામાં આવે છે? કલ્પના કરો કે બે પાણીનાં પ્યાલા છે, એક પાણીથી છલોછલ ભરેલો છે અને બીજો એકદમ ખાલી. જો તમારે એક પ્યાલાંમાંથી પાણી બીજા ખાલી પ્યાલાંમાં ભરવાનું હોય તો ખાલી પ્યાલાં એ એક પગલું નીચે આવવું પડશે અને ભરેલા પ્યાલાંએ થોડું ઉપર રહેવું પડશે જેથી કરીને તેમાં જે ભરેલું છે તે બીજામાં આવી શકે. જયારે હું હિમાલયમાં હતો ત્યારે કોઈક વખત ગ્રામજનો માથા ઉપર ખુબ જ ભારે વજનનાં લાકડાનાં ભારા ઉચકીને જતાં મળતાં. તેઓ હંમેશાં ઉચિત રીતે અભિવાદન કરવામાં માનતાં હોય છે, અને તે માથા પરના ભારને કારણે પોતાનું માથું નમાવી શકે તેવી પરિસ્થિતિમાં ન પણ હોય. તેવી જ રીતે કેટલાંક લોકો પોતાનાં મગજમાં અંત્યત ભાર લઈને જ ફરતા હોય છે, ઘણાં બધા લેબલનો ભાર, અહંનો ભાર, પોતાની સિદ્ધિઓનો ભાર, પુસ્તકિયા જ્ઞાનનો ભાર, હોદ્દાઓનો ભાર. આ બધા વજનનાં ભારને લીધે તેમનું નીચે નમવાનું થોડું અઘરું થઇ પડે છે, તે તેમને સમર્પણ કરતાં રોકે છે. એક સાચા ગુરુ તમારા અહંકારને ઉપદેશ આપ્યા વિના જ સમાપ્ત કરી નાંખે છે. તો અહી તમારે સમર્પણ કરવું જોઈએ કે નહિ એ એક અર્થહીન સવાલ છે. સવાલ તો છે: તમે તમારી જાતને બદલવા માટે તૈયાર છો? જો તમે તમારી જાત સાથે ખુશ હોવ, તો પછી આ ગુરુ-શિષ્યનાં  ઝમેલામાં પડવાની ચિંતા શું કામ કરવી! જો તમને લાગતું હોય કે તમારે તમારી જાત ઉપર કામ કરવું છે અને ખબર ન પડતી હોય કે કેવી રીતે તેમ કરી શકાય, વારુ, તો પછી તે તમે જેની પાસેથી શીખવા માંગતા હોય તેનાં માટે તમારે ગમે તે કરી છૂટવાની તૈયારી દાખવવી પડે.
                     
એક ઊંડા ઘાવની કલ્પના કરો. જો કોઈએ તેનું ડ્રેસિંગ કરવાનું હશે, તો તે થોડું તો દુ:ખશે જ. એ જેમ જેમ રૂઝાતું જશે તેમ તેમ થોડી ખંજવાળ પણ આપશે, ત્યારબાદ તે સંપૂર્ણ મટી જાય તે પહેલાં ત્યાં થોડા સમય સુધી નિશાન પણ થઇ જશે. અને તે ડ્રેસિંગ કરવા વાળી વ્યક્તિ કોઈ મેડીકલ પ્રોફેશનલ હોવી જોઈએ. તેવી જ રીતે જયારે તમે કોઈ સાચા ગુરુને તમારા અહંકાર ઉપર, તમારી ખામીઓ ઉપર, કામ કરવાનું સોપો ત્યારે તે થોડું દર્દ પણ આપી શકે છે, પરંતુ અંતે તો એક સારી રૂઝ આપશે જ.

થોડી વાર પહેલાં, મેં સાધનાનાં ચાર સ્થંભ – એક આધ્યાત્મિક અભ્યાસ ઉપર લખેલું. તેમાં થોડું ગુરુની ભૂમિકા ઉપર પણ સ્પર્શ કરેલો. 

આત્મસમર્પણમાં માણસે પોતાનો અહંકાર બાજુમાં મુકવો પડે છે, અને તેનાં માટે શક્તિની જરૂર પડે છે. કૃત્રિમ રીતે આત્મસમર્પણ કરવાની કોશિશ ન કરો, તેને અંદરથી જ આવવા દો. તમને જો એમ લાગે કે તમારે સમર્પણ કરવું જોઈએ પણ તે કરી ન શકતા હોવ તો તેમાં કશો વાંધો નથી, એ બિલકુલ બરાબર છે. તમારી જાતને સમય આપો. જો તમારી સમક્ષ ઉપસ્થિત વ્યક્તિ તમારા સમર્પણને લાયક હશે તો તમારી જાત એની મેળે જ સમર્પણ કરી દેશે. જ્યાં સુધી તમે કોઈ અપમાનજનક વર્તન નથી કરી રહ્યા ત્યાં સુધી તમે બરાબર છો. મુક્ત બનો અને નિર્ભય બનો.

(Image credit: Marilyn M King)

શાંતિ.
સ્વામી

P.S. જો તમને આ પોસ્ટ પસંદ આવી હોય તો અહી ક્લિક કરી સભ્ય બનો.
 

શરતી નૈતિકતા

શું નૈતિકતા એ સુનિશ્ચિત વાત છે? શું તમે પાંચ વ્યક્તિઓને બચાવવાં માટે એક વ્યક્તિને મારી નાંખશો? ટ્રોલી વિચાર પ્રયોગની વાત વાંચો.
 

મને ઘણી વાર નૈતિકતા વિષે સવાલો પૂછવામાં આવે છે. લોકોને એવું જાણવું હોય છે કે સાચું શું કે ખોટું શું, કે શું સારું કે શું ખરાબ. તેમને એવું જાણવું હોય છે કે શું આવું કરવું એ નૈતિક છે અને બીજું કરવું તે અનૈતિક છે? શું સારું કે ખરાબ છે? હું તમને પૂછું છું – આપણે નૈતિકતાને અનૈતિકતાથી અલગ કેવી રીતે પાડીએ છીએ? જે લોકો મને આવાં સવાલો પૂછતાં હોય છે તેમને પોતાનાં નૈતિકતા વિષેના કેટલાંક ચોક્કસ ખ્યાલો હોય છે. અને તેવાં ખ્યાલો હોવા એ કઈ ખોટી વાત પણ નથી, એનો મતલબ એવો પણ થાય કે તેઓનાં મનમાં નૈતિકતા વિષેની એક સ્પષ્ટતા પણ છે.  બધા નહિ તો પણ મોટાભાગનાં કિસ્સાઓમાં તો આવાં ખ્યાલો, તેમનાં પોતાનાં હોતાં નથી. આ વિચારધારાઓ તેમનાં સુધી પસાર કરવામાં આવી હોય છે. દરેક પેઢી એવું માનવા માટે ટેવાયેલી હોય છે તેની આગલી પેઢી બધું સમજેલી હોય છે.

જો તમે એક ક્ષણ ચિંતન કરશો તો તમને જણાશે કે તમારી નૈતિકતા એ ફક્ત અનુબંધિત જ નહિ પરંતુ તે અનુબંધન પણ એક પ્રકારનું શરતી હોય છે. તમારા જીવનમાં તમારા પોતાનાં સિદ્ધાંતો હોઈ શકે છે પણ તેનો અર્થ એવો નથી કે તમારા નૈતિક નિર્ણયો એ સ્વતંત્ર, તાર્કિક અને મુલત: શુદ્ધ સ્વરૂપનાં હોય છે. તમે ક્યાં રહો છો અને કયો ધર્મ પાળો છો તેનાં આધારે કેટલીક વસ્તુઓ તમારા ધારા ધોરણ મુજબ નૈતિક હોય, તે કદાચ બીજા ધારા ધોરણ મુજબ નૈતિક ન પણ હોય. ચાલો હું તમને એક નૈતિક વિચાર-પ્રયોગની વાત કહું કે જે ઈ.સ. ૧૬૬૭ માં ફિલીપા ફૂટે એ કરી હતી.

કલ્પના કરો કે બે રેલના પાટા છે. પાંચ વ્યક્તિઓને એક પાટા પર બાંધેલા છે અને ફક્ત એક વ્યક્તિને બીજા પાટા પર બાંધેલો છે. હવે તેમને છોડવા માટેનો બિલકુલ સમય નથી. એક ટ્રેઈન સામેથી ખુબ જ ઝડપે આવી રહી છે. જો આ દ્રશ્ય જેમ છે તેમ જ ચાલવા દેવામાં આવે તો ટ્રેઈન પાંચ વ્યક્તિઓ પર ફરી વળશે. તમે લીવરની નજીક જ ઉભા છો. જો તમે લીવરને ખેંચો તો ટ્રેઈન બીજા પાટા પર વળી જશે કે જેના ઉપર એક વ્યક્તિ બાંધેલી છે. એમ કરવાથી તમે પાંચ વ્યક્તિઓનો જીવ બચાવી શકો તેમ છો. તેમ છતાં, તમારું આ કર્મ કોઈ એક વ્યક્તિનાં મોતનું કારણ બની શકે છે.

તમે શું કરશો? તમે પાંચ વ્યક્તિઓને મરવા દેશો કે પાંચને બચાવવા માટે થઇને એક વ્યક્તિને મારી નાંખશો? એ એક વ્યક્તિ તમારો નજીકનો સંબધી હોય તો તમે શું કરશો? વધુમાં નીચેના બે  કલ્પનાઓ તપાશો:

પ્રથમ કલ્પના:

કલ્પના કરો કે એક ટ્રોલી એક પાટા ઉપર ધસમસતી આવી રહી છે જેનાં ઉપર પાંચ લોકો બાંધેલા છે. તમે પુલ ઉપર છો જેનાં નીચેથી તે ટ્રોલી પસાર થશે, અને તમે તેને રોકી શકો એમ છો જો કોઈ ભારે વજનદાર વસ્તુનો અવરોધ તેનાં માર્ગમાં ઉભો કરવામાં આવે. અને એવું બને છે કે ત્યાં એક ખુબ જ જાડો માણસ તમારી બાજુમાં ઉભો છે. તમારી પાસે ટ્રોલીની રોકવાનો એક માત્ર રસ્તો એ છે કે તમે તે જાડિયા માણસને પુલ પરથી ધક્કો મારીને નીચેનાં પાટા પર ફેંકી, તેને મરવા દઈ તે પાંચ માણસોનો જીવ બચાવી શકો છો. શું તમારે તેમ કરવું જોઈએ?

દ્વિતીય કલ્પના:

એક હોંશિયાર ટ્રાન્સપ્લાન્ટ સર્જન પાસે પાંચ દર્દીઓ છે, દરેકને જુદા-જુદા અવયવની જરૂર છે, અને તે પાંચેયને જો સમયસર તે અવયવ નહિ મળે તો તેઓ મૃત્યુ પામશે. કમનશીબે, એક પણ અવયવ ઉપલબ્ધ નથી અને આ પાંચમાંથી એક પણ ટ્રાન્સપ્લાન્ટ થઇ શકે તેમ નથી. એક તંદુરસ્ત મુસાફર, જે એ શહેરમાંથી પસાર થતો હોય છે જ્યાં આ સર્જન રહેતો હોય છે, તે ત્યાં સામાન્ય તપાસ માટે આવે છે. આ સામાન્ય તપાસ દરમ્યાન સર્જનને એ ખબર પડે છે કે આ વ્યક્તિનાં અવયવો પેલી પાંચેય મરતી વ્યક્તિઓ સાથે એકદમ બરાબર સંલગ્ન થાય છે. તો શું આ પાંચ વ્યક્તિઓની જિંદગી બચાવવા તે સર્જને એક તંદુરસ્ત વ્યક્તિની જિંદગીનો ભોગ આપવો જોઈએ?

ઉપરોક્ત બધાં વિકલ્પોમાં, પાંચ જિંદગીઓ બચાવવાં માટે એક વ્યક્તિનો ભોગ તો લેવાઈ જ રહ્યો છે. નૈતિક ઉલઝનો સરળ નથી હોતી. છાપેલા અક્ષરો સફેદ પેપર ઉપર હંમેશાં કાળા હોય છે. પરંતુ જીવન કઈ હંમેશાં એવું કાળું-ધોળું નથી હોતું. ખરેખર તો તમારે કોઈ સમાજ કે ધર્મની જરૂર નથી તમને એ કહેવા માટે કે શું સાચું છે કે શું ખોટું, શું સારું છે કે શું ખોટું. કારણ કે ધર્મ અને સમાજ તો હંમેશાં સુનિશ્ચિત શરતથી વાત કરે છે, પરંતુ જીવન તો ક્યારેય સુનિશ્ચિત હોતું જ નથી. જો તમે સુનિશ્ચિત સાચા કે ખોટામાં ફસાઈ જશો તો તમારે હંમેશાં વધારે દુઃખ સાથે જ તેનો અંત લાવવો પડશે. તમારી જાતને મુક્ત કરો. હું કોઈ પણ રીતે એવું નથી કહી રહ્યો કે તમે બધા નિયમોને તોડી પાડો પરંતુ હું એમ કહું છું કે તમે તમારા ઉપર લાદવામાં આવેલાં દરેક નિયમોની પૂરી ચકાસણી કરો. દયાના માર્ગે હંમેશાં એવું કરવા જેવું હોય છે.

જયારે તમારું જીવન કઠીનાઈઓમાંથી પસાર થઇ રહ્યું હોય ત્યારે, તમારા અંતરાત્માને અનુસરો. ફ્યોદોર દોસ્તોવ્સ્કીના શબ્દોમાં કહેવું હોય તો: “આપણું મગજ એટલું મહત્વનું નથી જેટલું મહત્વનું આપણું પોતાનું ચારિત્ર્ય, આપણું હૃદય, આપણા ઉદાર ગુણો, અને આપણા પ્રગમનશીલ વિચારો હોય છે.” મગજ તો ખાલી ગણતરી કરતુ મશીન માત્ર છે. તે તો ફક્ત કોઈ પણ કામને, પછી તે ગમે તે હોય, તેને ઉચિત કે યોગ્ય માત્ર ઠરાવવાનું  કાર્ય જ કરે છે. આખરે તો એ તમારું ચારિત્ર્ય હોય છે કે જે તમને તમારા સિદ્ધાંતો મુજબ જીવવા માટેની તાકાત આપતું હોય છે. શરતી નૈતિકતા એ એક ગણતરી વાળી ધારણા હોય છે – જો તમે આમ કરશો તો આમ થશે, આ આટલાં માટે સારું છે અને આ આટલાં માટે ખરાબ છે વિગેરે. બીજી બાજુ બિનશરતી નૈતિકતા એ એક જ અસલી વાત છે; બધી ગણતરીઓથી પરે, સરળ રીતે તમે તમારા માટે જાતે નક્કી કરેલા બેન્ચમાર્ક, પછી તે નૈતિક હોય કે બીજું કઈ, તેની અપેક્ષામાં ખરા ઉતરવાની એક પ્રક્રિયા છે. અને બિનશરતી નૈતિકતા? તે એક ગલત નામ પ્રયોગ છે.

તમે જે છો તે બની રહેવા માટે ખચકાશો નહિ. તમારો પોતાનો બેન્ચમાર્ક જાતે નક્કી કરો.

(Image credit: Kip DeVore)

શાંતિ.
સ્વામી

P.S. જો તમને આ પોસ્ટ પસંદ આવી હોય તો અહી ક્લિક કરી સભ્ય બનો. 

 

ખોવાઈ ગયેલી દુનિયા

 આ એક ખોવાઈ ગયેલી દુનિયા છે, ખુબ જ અટપટી. તમારો રસ્તો જાતે નક્કી કરો.

એક સમયે એક મુસાફર હોય છે જેને એક બીજા શહેરમાં જવા માટે જંગલમાંથી પસાર થવાનું હોય છે. એ જંગલમાં ચાલતાં-ચાલતાં રસ્તો ભૂલી જાય છે. તે બધી દિશાઓમાં ચાલીને જુવે છે પણ કઈ વળતું નથી. દર વખતે તેને લાગે છે કે તે ક્યાંક પહોંચી રહ્યો છે પરંતું એ જંગલમાં જ ઊંડે ઊંડે ક્યાંક ખોવાઈ જતો હોય છે. મુંઝાયેલો અને હારેલો એ અનેક લાગણીઓમાંથી પસાર થતો હોય છે. તે પ્રાર્થના કરે છે, રડે છે, પોતાની જાતને કોશે છે, થોડો વિરામ કરે છે. બીજા કેટલાંક કલાકો પસાર થઇ ગયા અને તેનો પોતાનો પડછાયો લાંબો થવા લાગ્યો, સુરજ આથમવાની તૈયારી કરવા લાગ્યો. અટવાયેલો મુસાફર ચિંતાતુર થઇ જંગલમાં રાત ગુજારવી પડશે તો શું થશે તે વિચારવા લાગ્યો. તે હવે તરસ્યો અને ખુબ જ થાક્યો પાક્યો હતો.

રસ્તાની શોધી કાઢવાની આશામાં જંગલ ખુંદવાનું ચાલુ રાખ્યું. તેની વ્યાકુળતા ઓર વધતી ગઈ. જયારે અને લાગ્યું હવે એ પોતે આ ઘનઘોર જંગલમાંથી બહાર નહિ નીકળી શકે ત્યારે જ અચાનક તેને એક ઝાડ નીચે એક બીજા માણસને બેઠેલો જોયો. એનાં આનંદની કોઈ સીમા ન રહી, એની વ્યાકુળતા એક ઉત્સાહમાં પલટાઈ ગયી. અને તેને એ માણસની તરફ દોટ મૂકી.
“અરે મારા ભગવાન, તમને તો મારા ભગવાને જ મોકલ્યા છે. તમને અહી જોઈને મને ખૂબ આનંદ થયો.” એક જ શ્વાસે તેણે આબધુ કહી દીધું. “ હું સવારથી જ ચિંતા કરતો હતો કે હું ભૂલો પડી ગયો છું. મને એવું લાગ્યું કે હવે હું કોઈ ગામ ક્યારેય જોવા પામીશ નહિ, કોઈ જંગલી પશુ આજે રાતે મને જીવતો જ ખાઈ જશે. તમે મને બચાવનાર છો. તમને ખબર નથી તમને અહી જોવું તે મારા માટે શું છે.” રાહતના આંસુ તેનાં ગાલ પર વહેવા લાગ્યા.
“કોઈ વાંધો નહિ તમે જ્યાં પણ જઈ રહ્યા હોય” તે આગળ બોલ્યો “મેહરબાની કરીને મને સાથે લઇ જાઓ”.  હવે રડવાનું પૂરું થઇ ગયું હતું. તે અતિ આનંદ અને રાહત અનુભવી રહ્યો હતો.
બીજો માણસ હસવા લાગ્યો. થોડી ક્ષણો માટે તે ચુપ થઇ ગયો અને બોલ્યો “તમને જોઇને હું પણ એટલી જ રાહત અનુભવું છું કારણકે હું પણ ભૂલો પડી ગયો છું પણ તમને જોયા બાદ હવે એટલો ડર રહ્યો નથી. નવાઈ લાગે છે પણ હું ભૂલો પડી ગયો હોય એવું હવે મને પણ લાગતું નથી.”
તેઓ બન્ને ખડખડાટ હસવા લાગ્યા. તેમની બન્નેની દબાયેલી લાગણીઓ અને વ્યાકુળતા આંસુ બનીને વહેવા લાગી.
“ખરેખર નવાઈ લાગે છે પરંતુ મને પણ હવે ભૂલો પડી ગયો હોય એવું લાગતું નથી. ઉલટું હવે વધુ સારું લાગે છે.” અને તે એ માણસની બાજુમાં બેસી ગયો.

આ એક ખોવાઈ ગયેલી દુનિયા છે. રમુજ પમાડે એવી વાત એ છે કે જયારે બે ખોવાઈ ગયેલી વ્યક્તિઓ ભેગી થઇ જાય ત્યારે તેઓ એટલાં ખોવાઈ ગયા હોય તેવું નથી અનુભવતાં, જયારે કોઈ એક અખો સમુદાય ખોવાઈ ગયો હોય ત્યારે તો તે તેમને જરાય ખોવાઈ ગયેલાં ગણતાં નથી. ત્યાં એક પ્રકારનું આશ્વાસન હોય છે, એકલાં ન હોવાની લાગણી. આવી લાગણી કઈ તમને તમારો રસ્તો શોધવામાં મદદરૂપ નથી થતી, અરે તે તમને કોઈ પણ રીતે મદદરૂપ નથી થતી, પણ તેમ છતાં તમને એક પ્રકારની રાહત અનુભવાય છે. આખરે તો લોકો જે કઈ પણ કરી રહ્યા છે તે શા માટે કરતાં હોય છે તેમની તેમને ખબર હોય છે. તેમને તે સમજી લીધું હોય છે, તેમને તેનાં વિષે વિચાર પણ કરી લીધો હોય છે. આવા વિચારો તમને એક સુરક્ષાની મિથ્યા લાગણી અનુભવડાવે છે. સત્ય તો એ છે કે એ પણ તમારા જેટલાં જ ભટકી ગયેલાં હોય છે. હકીકતમાં તમે પહેલાં નહોતા ખોવાઈ ગયા, ત્યારે તો તમે રસ્તો શોધવાની કોશિશ કરી રહ્યા હતાં, તમને ખબર હતી કે તમારે ખરેખર ક્યાં જવું હતું પણ હવે તો ખરેખર તમે ખોવાઈ ગયા. ખબર છે કેમ? કારણ કે બધા ખોવાઈ ગયેલાં લોકો જયારે તમારી આજુબાજુ હોય ત્યારે તમે એ વસ્તુને એક સામાન્ય વાત તરીકે સ્વીકારી લો છો, તમે આ તો આવું જ હોય એમ કદાચ સ્વીકારવાનું ચાલુ કરી દીધું હોય છે.

બિલકુલ આવી જ રીતે વિશ્વાસ બંધાતો હોય છે અને પેઢીઓ દર પેઢીઓ સુધી પસાર થતો હોય છે, જેમ કે કોઈ મશાલ દોડ ન હોય. જે માણસ તમને મશાલ પકડાવતો હોય છે તેને ક્યારેય અંતિમ રેખા જોઈ હોતી નથી, તેને તમને મશાલ એટલાં માટે પકડાવી કારણ કે તેનો સમય કદાચ સમાપ્ત થઇ ગયો હોય છે કાં તો તે હવે થાકી ગયો હોય છે. જેવાં તમે તેની નજરે ચડ્યા કે એને તમને મશાલ પકડાવી દીધી. જો વિશ્વાસની વ્યવસ્થા અને આ મશાલ દોડમાં કોઈ તફાવત હોય તો તે ફક્ત એટલો જ છે કે મશાલ દોડમાં અંતિમ રેખા હોય છે.

જો તમે નિયમોને તોડો તો શું થાય? જો તમે મશાલ બીજાને ન આપો તો શું? અરે, જો તમે મશાલ લો જ નહિ અને તમે જાતે જ તમારી માન્યતા મુજબ અંતિમ રેખા તરફ દોડવા લાગો તો શું? તમે જો જાતે જ રસ્તો બનાવશો તો તમે ક્યારેય ભૂલા જ નહિ પડો.

Where roads are made I lose my way. In the wide water, in the blue sky there is no line of a track. The pathway is hidden by the birds' wings, by the star-fires, by the flowers of the wayfaring seasons. And I ask my heart if its blood carries the wisdom of the unseen way. (Tagore, Rabindranath. "VI." Fruit-Gathering.)

જયારે તમે તમારા માટે જે મહત્વનું છે તેને જ અનુસરો છો ત્યારે તેનું અંતિમ પરિણામ તમારી ઈચ્છા મુજબનું કદાચ હોય કે ન પણ હોય તેમ છતાં તે તમને વધારે સારા, મજબુત, ડાહ્યા, અને સુખી વ્યક્તિ બનાવશે. તમે ભૂલા પડી ગયા છો તેવું નહિ અનુભવો, તમે થકાન પણ નહિ અનુભવો, ત્યાં કોઈ વ્યાકુળતા પણ નહિ હોય. રાલ્ફ વાલ્ડો ઈમર્સનના શબ્દોમાં જો કહેવાનું હોય તો, “જ્યાં રસ્તો દોરી જતો હોય ત્યાં ન જાવ, જ્યાં રસ્તો જ ન હોય ત્યાં જાવ અને એક કેડી પાછળ કંડારતા જાવ.”

(Image credit: Garry Nichols)

શાંતિ.
સ્વામી

P.S. જો તમને આ પોસ્ટ પસંદ આવી હોય તો અહી ક્લિક કરી સભ્ય બનો.